Po przeczytaniu artykułu dowiesz się:

• Jaki skład zawierają popularne wody smakowe
• Jaki mogą być konsekwencje spożywania wód smakowych.
• Dlaczego wody smakowe mogą uzależniać i prowadzić do otyłości
• Dlaczego warto dbać o nawyk picia wody.

WODY SMAKOWE CZY TO DOBRY ZAMIENNIK WODY?

Na polskim rynku napojów na dobre zagościła kategoria o wyraźnej tendencji wzrostowej rok do roku – są to wody smakowe. Polski konsument wykazuje coraz większe zainteresowanie tym rodzajem napojów. Producenci starają się aby nie tylko zaspokoić, ale wręcz rozbudzić apetyt na coraz bardziej egzotycznie brzmiące smaki. Na opakowaniach wód smakowych znajduje się wiele informacji sugerujących, że zawiera wręcz witalne składniki: sok z cytryny, sok z malin, owoce goji itp. Dodatkowo duży wybór wód smakowych w małych pojemnościach np: 300 ml sprawia, że sięgają po nie rodzice dołączając butelkę z wodą smakową choćby do śniadania szkolnego.

Czy wody smakowe powinny znaleźć się w diecie dziecka? Okazuje się, że stosowane są często przez rodziców i dzieci jako zamiennik wody. Wśród składników  znajdziemy: cukier, syrop glukozowo- fruktozowy, aspartam, acesulfam, benzoesan sodu i inne. Przyjrzyjmy się jakie to może mieć konsekwencje na stan zdrowia i zachowanie dzieci.

Poniżej zestawienie najpopularniejszych wód smakowych na rynku. (Zestawienie własne na podstawie danych na etykietach).

Jak to działa

Cukier jest produktem wysokoenergetycznym, dostarczającym 405kcal na 100g produktu. Poza kaloriami nie dostarcza żadnych składników odżywczych. Zaleca się, aby jego spożycie nie przekraczało 10% wartości energetycznej diety [1]. W nadmiarze może on powodować próchnicę zębów, otyłość, cukrzycę, zaburzenia odporności a także nadpobudliwość czy depresję. Światowa Organizacja Zdrowa w 2003 roku ogłosiła, że napoje słodzone cukrem zwiększają ryzyko nadwagi.  Wykazano, że obniżenie spożycia napojów dosładzanych sacharozą może stać się skutecznym przedsięwzięciem w walce z otyłością [7].

Dodawane zamienne substancje słodzące znacząco wpływają na obniżenie kaloryczności. Paradoksalnie wraz ze wzrostem substytutów cukru obserwuje się wzrost liczby osób z problemami dotyczącymi zbyt wysokiej masy ciała. Wobec takich obserwacji należy zadać pytanie, czy ich stosowanie naprawdę może być elementem  leczenia otyłości. Dotychczasowe badania wykazały, że słodki smak dostarczany zarówno przez cukier jak i sztuczne substancje słodzące, wzmacnia apetyt [1].

Aspartam jest dipeptydem 200 razy słodszym od sacharozy.  W organizmie ulega rozkładowi do kwasu asparaginowego, fenyloalaniny oraz metanolu, który w kolejnym etapie jest utleniany do formaldehydu i kwasu mrówkowego. Ogrzewanie i długotrwałe przechowywanie aspartamu jest przyczyną zmian chemicznych, które prowadzą do powstania szkodliwego związku- diketopiperazyny, której toksyczność jest pięciokrotnie wyższa od samego aspartamu.

W licznych badaniach nad aspartamem wykazano, że powoduje on wzrost koncentracji wapnia                  w mózgu, sercu, płucach, śledzionie, nadnerczach i krwi. Jednocześnie zmniejsza się koncentracja wapnia w nerkach, jądrach i żołądku. Wyniki badań potwierdzają, że metanol powstający w wyniku hydrolizy aspartamu może stwarzać bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia. W  centrum Badania Raka w Bolonii wykazano, że w grupie badanych szczurów aspartam powoduje wzrost zachorowania na białaczkę oraz chłoniaka. W innych badaniach uzyskano podobne wyniki ale pokazały również, że podczas życia płodowego wzrasta jego rakotwórcze działanie. W wielu innych próbach potwierdzono również działanie neurotoksyczne aspartamu w postaci takich objawów jak: napady epilepsji, drętwienie, skurcze mięśni, zaburzenia koncentracji, zaburzenia widzenia, bóle głowy [15].

Sacharyna- jest substancją 300-500 razy słodszą od sacharozy. Wykazano w badaniach że u niektórych gatunków zwierząt laboratoryjnych, większe dawki sacharyny przyczyniają się do rozwoju nowotworu pęcherza moczowego [15].

Acesulfam K– jest 200 razy słodszy od sacharozy. W badaniach można znaleźć doniesienia na temat możliwości uszkadzania chromosomów, co może być przyczyna zmian genetycznych. W badaniu na myszach zauważono, że działanie genotoksyczne polega na interakcji z DNA, prowadzącej do uszkodzenia komórek [15].

Oprócz powyższych syntetycznych niskokalorycznych składników często dodatkiem do wód smakowych jest syrop glukozowo- fruktozowy.

Syrop glukozowo- fruktozowy – ze względu na tanią technologię pozyskiwania, ze skrobi  różnego pochodzenia botanicznego, jest używany na szeroką skalę w przemyśle.  Przyczynia się do rozwoju otyłości, cukrzycy, nadciśnienia tętniczego krwi, dny moczanowej,  niektórych nowotwór, a także nadpobudliwości u dzieci.

W eksperymencie trwającym  przez 3 miesiące szczury pojono napojem słodzonym syropem glukozowo-fruktozowym. Efektem był wzrost częstości występowania zaburzeń profilu lipidowego oraz wzrost ciśnienia tętniczego krwi [3].

W innych eksperymentach zauważono występowanie insulinooporności u szczurów (po 4 tygodniach karmienia dietą zawierającą 35% fruktozy). Fruktoza mimo braku wpływu na sekrecję insuliny może sprzyjać rozwojowi insulinooporności poprzez wzrost stężenia wolnych kwasów tłuszczowych we krwi, zmniejszających wrażliwość receptorów insulinowych. Niezestryfikowane kwasy tłuszczowe transportowane z adipocytów do wątroby, zwiększają wątrobową syntezę trigliceroli. W licznych badaniach wykazano, że wzrost stężenia trójglicerydów prowadzi do insulinooporności.  Dodatkowo wzrost ilości kwasów tłuszczowych obecnych w układzie żyły wrotnej stymuluje wątrobową syntezę glukozy, prowadzi do wzrostu stężenia glukozy we krwi, nasila wydzielanie insuliny, a w dłuższym okresie sprzyja uszkodzeniu komórek beta wysp trzustkowych, wytwarzających insulinę.

Spożycie produktów zawierających syropy glukozowo-fruktozowe poprzez nasilenie syntezy tłuszczu w wątrobie sprzyja również niealkoholowej stłuszczeniowej chorobie wątroby (NAFLD) [3].

Ponadto cukier, a także smak sodki wpływa na wzrost poziomu dopaminy szczególnie w obszarze mózgu odpowiedzialnym za odczuwanie przyjemności, ośrodku nagradzania. W badaniu opublikowanym w czasopiśmie medycznym „American Journal of Clinical Nutrition”, udowodniono, że cukier doprowadza do pobudzenia centrum nagrody w mózgu, zwiększając apetyt słodycze i inne węglowodanowe posiłki [1].

Badania prof. Fernando Gomez-Pinilla z Uniwersytetu Kalifornijskiego w Los Angeles wykazały, że cukier zmienia aktywność setek genów w mózgu prowadząc do chorób układu nerwowego, m.in. choroby Alzheimera czy depresji, a także zaburzeń pamięci. Poza tym inne badania opublikowane w „Brain, Behavior and Immunity” dowodzi, że tylko tydzień wysokocukrowej diety wystarczy, by wpłynąć na zaburzenie pamięci krótkotrwałej i koncentracji [3].

W XX wieku plastik wyparł materiały naturalne. PET (politereftalan etylenu) jest najczęstszym  składnikiem włókien poliestrowych oraz materiałem wykorzystywanym do produkcji plastikowych butelek. Z wielu badań wynika, że obecność w butelkach PET chlorku antymonu wpływa na zaburzenia endokrynologiczne i chormonalne [14]. Shotyk i Krachler  wykazali wzrost poziomu antymonu   o 90 % w 48 markach wód mineralnych zakupionych w Europie po okresie 6 miesięcy przechowywania jej w tych samych warunkach. Montuori i wsp. stwierdzili 12 krotnie wyższy poziom ftalanów w butelkach PET aniżeli w szklanych [4][5][6].

Badania pochodzące z roku 2007 (McCann i inni)  dowodzą, że można uzyskać poprawę zachowania u dzieci z zaburzeniami autystycznymi, gdy zastosuje się dietę bez zawartości sztucznych barwników i konserwantów [9][10].

Kwas benzoesowy zsyntetyzowany chemicznie jest substancją konserwującą dodawaną powszechnie do wód smakowych.  Może wywołać astmę, pokrzywkę, nieżyt nosa. U zwierząt może powodować osłabienie mięśni oraz uszkodzenie rozwoju gałki oczu u szczurzych płodów. Wielu autorów wymienia benzoesan sodu jaki czynnik wywołujący zaburzenia zachowania w postaci nadpobudliwości u dzieci.

Objawy psychiczne i neurologiczne spowodowane nadwrażliwością na dodatki w wodach smakowych jak aromaty, związki konserwujące, czy substancje słodzące mogą manifestować się bólami i zawrotami głowy, zmianami usposobienia, , ogólnym osłabieniem, napadami padaczkowymi, omdleniami, zaburzeniami pamięci i koncentracji, objawami depresyjnymi oraz reakcjami nerwicowymi. [8]

Bez wątpienia jeden napój zawierający neurotoksyczne, uzależniające substancje nie musi wywołać niepożądanej reakcji, ale dla osoby nadwrażliwej na dany składnik jest to możliwe

Szczególnie ważne jest ograniczenie spożywania pokarmów zawierających w swoim składzie dodatki do żywności. Spożywając wiele produktów  jednocześnie, nie jesteśmy w stanie stwierdzić, jaką ilość substancji dodatkowych kumulujemy i jaki będzie odległy efekt w organizmie. [10].

Szczególnie  niekorzystne jest wprowadzenie słodkich dodatków. O’Conor wykazał w badaniach, że nadmiar energii pochodzącej z napojów nie jest kompensowany zmniejszeniem jej pobierania z innych źródeł.

W związku z coraz większą ilością otyłości wśród  dzieci, a także zaburzeń neurorozwojowych jak autyzm, ADHD,  istotnym elementem wydaje się szerzenie świadomości wśród rodziców i dzieci, a także instytucji edukacyjnych, informacji na temat szkodliwości i uzależniających właściwości wód smakowych.

Nie ma wątpliwości, że wody smakowe to marketingowa pułapka, w którą często wpadają rodzice i opiekunowie dzieci opierając się tylko na reklamach i informacjach od producentów. Natomiast rosnąca dostępność informacji o skutkach spożywania wód smakowych dla zdrowia i kondycji dzieci niesie nadzieję na zwiększanie świadomości i szukania alternatyw dla słodkich wód smakowych w diecie dziecka.

Literatura.

1. Koszowska A., Dittfeld A., Nowak J. i wsp.: Cukier- czy warto go zastąpić substancjami słodzącymi?, Nowa Medycyna 2014, 1: 36-41
2. Jasiewicz A., Grzywacz A., Jabłoński M. i wsp.: Analiza polimorficznych wariantów genu transportera dopaminy DAT1 i transportera serotoniny 5-HTTLPR u pacjentów z zespołem zależności alkoholowej z uwzględnieniem fenotypowej cechy preferencji smaku słodkiego, Psychiatra Polska 2014, 48 (1): 89-103
3. Sadowska J., Rygielska M. : Technologiczne i zdrowotne aspekty stosowania syropu wysokofruktozowego do produkcji żywności, Żywność. Nauka. Technologia. Jakość 2014, 94 (3): 14-26
4. Zych M., Pilis W.: Wpływ poliestru na zdrowie człowieka, Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie, Kultura fizyczna 2013, t. XII, nr 2
5. Rudkowski W.: Chemizacja środowiska a zdrowie dzieci- życie w plastikowym świecie, Family Medicine & Primary Care Review 2012, 14, 3: 497-500
6. Rudkowski Z.: Narażenie środowiskowe i wpływ na zdrowie dzieci chemikaliów zawartych w materiałach plastikowych- wyzwania także dla pediatrów, Medycyna Środowiskowa- Enviromental Medicine 2013, 16(1): 7-15
7. Pawłowska J., Witkowski J.M., Bryl E.: Zespół Metaboliczny- aktualny stan wiedzy o przyczynach i patomechanizmach, Forum Medycyny Rodzinnej 2009, 3(4): 276-291
8. Wasilewska E., Małgorzewicz S.: Niepożądane reakcje pokarmowe na dodatki do żywności, Forum Zaburzeń Metabolicznych 2015, t.6, nr 1: 8-13
9. Szychowski K.A., Wójtowicz A.K.: Składniki tworzyw sztucznych zaburzające funkcje układu nerwowego, Postępy Hig Med Dosw (online) 2013, t. 67: 499-506
10. Kurek M.: Alergia i pseudoalergia pokarmowa u młodzieży i osób dorosłych, Alergia Astma Immunologia 1998, 3 (2): 66-7
11. Rudkowski Z.: Notatki z XIX Międzynarodowej Konferencji Naukowej „Zdrowie dziecie w środowisku przemysłowym, miejskim i wiejskim” w Legnicy w dniach 24-26 listopada 2016 roku, Medycyna Środowiskowa- Enviromental Medicine 2017, 20(1): 66-7
12. Langauer-Lewowicka H., Rudkowski Z., Pawlas K.: Autyzm- środowiskowe czynniki ryzyka, Medycyna Środowiskowa- Enviromental Medicine 2016, 19(2): 19-23
13. Langauer-Lewowicka H., Pawlas K.: Związki endokrynnie czynne- prawdopodobieństwo niepożądanego działania środowiskowego, Medycyna Środowiskowa- Enviromental Medicine 2015, 18(1): 7-11
14. Rój A., Stasiuk E.: Oznaczenia jakościowe w zakresie zawartości aspartam i jego metabolitów w napojach gazowanych bezalkoholowych z zastosowaniem techniki HPLC, Bromat Chem Toksykol 2009, 3: 543-547

Iwona Gryszkin

Dietetyk z 14 letnim doświadczeniem. Iwona Gryszkin ukończyła studia magisterskie na Wydziale Nauk o Żywności na Uniwersytecie Przyrodniczym we Wrocławiu oraz podyplomowe studia dietetyczne na Akademii Medycznej w Poznaniu. Specjalizuję się w prowadzeniu i opracowywaniu programów dietetycznych towarzyszących terapiom medycznym w obszarach schorzeń metabolicznych, gastrologicznych jak i kardiologicznych.